گرچه پاره ای مفسران ازکلمه طوبی که در قرآن ذکر گردیده مفاهیمی غیر از نام درختی خاص را مراد کرده اند، اما با توجه به ادله روشن موجود، تردیدی نیست که مراد از طوبی درختی در بهشت است. هر چند این درخت دارای تفاوت ماهوی با درخت هایی که ما در ذهن داریم، دارد اما چون در تعابیر معصومین از طوبی با عنوان درخت یاد شده ، خوب است مختصر توضیحی در مورد موارد اسفاده کلمه درخت در آیات  قران بدهیم.  در مجموع 26 بار کلمه درخت در قرآن آمده است؛ 8 بار بصورت مذکر یعنی شجر و 18 بار بصورت مونثیعنی شجره.  

گرچه شجر به معنای درخت یا گیاه است، و اکثر مفسرین قرآنی نیز آن را بر همین معنا حمل کرده اند. اما برخی از عرفا معانی دیگری را بر آن حمل کرده اند. بزعم ایشان خداوند برخی از اصطلاحات سنگین و مفاهیم نامانوس با ذهن بشری را در قالب های قابل فهمِ بشر بیان کرده، و نباید در این موارد فقط متوجه ظاهر امر شد.

کلمه طوبی در قرآن مجید یکبار و آنهم در سوره مبارکه رعد ذکر شده است:

الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ طُوبىَ‏ لَهُمْ وَ حُسْنُ مََاب (رعد/29)‏

در مورد طوبی گفته های بسیاری وجود دارد. به نظر برخی این کلمه اصلاً عربی نیست.

« ابن عباس گوید: طوبی نام بهشت به لغت حبشی است. سعید بن جبیر گوید: طوبی نام بهشت بزبان هندی است.»^[1]

برخی دیگر آن را وصف دانسته اند و برخی دیگر نیز برای آن حالت مصدری قائل شده اند؛ البته غیر از این نیز گفته اند.

گفته شده است« (طوبى) وصف است به معناى پاک و پاکیزه، یا مصدر (طاب) است، مانند (زلفى) و (بشرى) یا جمع (طیّبه) است چنانچه در قاموس آمده است، یا مؤنث  کلمه (أطیب) است  .»^[2]

چنان که گفته شد طوبی نام درختی در بهشت است. درختی عجیب و اسرار آمیز که دارای اختصاصات ویژه ای نیز هست. در تفسیر آصفی آمده است:

« طوبی درختی است در بهشت ، اصل آن در خانه پیامبر است و مومنی نیست مگر اینکه شاخه ای از این درخت در خانه او وارد شده است و بر دلش میل چیزی نیست مگر بوسیله آن درخت بدان می رسد و اگر صد سال نیز سواره ای کوشا در سایه آن  حرکت نماید از آن خارج نتواند شد و اگر کلاغی از پائین آن به پرواز درآید ببالای آن نرسد تا اینکه پیر شود پس به این نعمت رغبت نشان دهید»^[3]

ِ امام موسی کاظم علیه السلام از پدرش، و او از پدرانش فرمود:

از پیامبر اکرم(ص) در مورد درخت طوبی پرسش شد. حضرت فرمود اصلِ آن درخت در خانه من است و فرع آن بر اهل بهشت. بار دیگر از او پرسیده شد. حضرت فرمود: طوبی در خانه علی(ع) است. از او در این مورد پرسش شد و حضرت فرمود: خانه من و علی(ع) در بهشت در یک مکان است.^[4]

امام صادق(ع) فرمود:

 هِیَ شَجَرَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ غَرَسَهَا رَبِّی بِیَدِهِ^[5]

طوبی درختی از جنت عدن است که خداوند آن را با دست خویش کاشته است.

از امام صادق (ع) روایت شده است که:

 پیامبر گرامى اسلام، فاطمه (س) را زیاد مى‏بوسید. برخى از زنانش از اینکار نارضایى نشان دادند. فرمود: هنگامى که مرا به آسمان بردند، داخل بهشت شدم. جبرئیل مرا به نزدیک «طوبى» برد و از آن درخت، سیبى بمن داد و خوردم. از این سیب، نطفه‏اى تولید شد که پس از بازگشت بزمین با همسرم خدیجه در آمیختم و او را به فاطمه باردار شد. اکنون هر گاه اشتیاق بهشت پیدا مى‏کنم، دخترم را مى‏بوسم و چون او را مى‏بوسم، بوى درخت طوبى را استشمام مى‏کنم، بنا بر این فاطمه، انسانى است حور  وش‏.^[6]

 در حدیث است که از پیامبر اکرم در قول خدای متعال طُوبى‏ لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ پرسیده شد حضرت فرمودند:

نزلت فی أمیر المؤمنین علی ع و طوبى شجرة فی داره و هی فی الفردوس لیس من أثمار دور الجنة شی‏ء إلا و غصن منها فیها [7]

مرحوم مجلسی اول آورده است:

«درختى است در بهشت و مانند آفتاب در خانه شیعیان شاخه ها کشیده است، و در هر شاخى از آن میوها و نعمتها هست که نه چشمها دیده و نه گوشها شنیده و نه در خاطر کسى خطور کرده باشد امثال آن نعمتها و آن درخت را حق سبحانه و تعالى بید قدرت خود آفریده است و آن را جانى داده است که مى‏شناسد شیعیان و مراتب ایشان را، و بهشتیان که در خلوت خانهاى خود نشسته باشند آن را از بیرون بینند که شاخهاى آن آویخته است و هر قسم زینتى از پوششها و زرینه آلات که خواهند، و هر قسم میوه که خواهند از آن درخت چینند و این درخت ثمره شجره محبت اهل بیت است سلام اللَّه علیهم‏»[8]

امیر مومنان فرمود:

هنگامی که روز اول شعبان می شود خداوند به درب جنت فرمان می دهد که گشوده شود و به درخت طوبی فرمان می دهد تا شاخه هایش را بر روی دنیا بگسترد سپس منادی از جانب رب العزه ندا دهد ای بندگان خدا این شاخه های درخت طوبی است، بدان چنگ زنید تا به بهشت در آید.[9]

در تفسیر قمی از پیامبر اسلام روایت شده است که فرمود:

«چون داخل بهشت شدم درخت طوبی را دیدم که اصل آن در خانه علی(ع) بود و در بهشت قصر و منزلی نبود مگر آنکه شاخه ای از درخت طوبی در آن سایه افکنده بود و بالای آن شاخه صندوقی از مشک و عطریات و حله ها به رنگهای مختلف وجود داشت که لباس اهل بهشت است. وسط آن سایه کشیده شده(ظل ممدود) است که به اندازه  عرض تمام آسمانها و زمین است که برای مومنین و رسول مهیا شده است و مسافت آن مقداریست که سوار تندرو صد سال راه برود، و مقصود از آیه وَ ظِلٍّ مَمْدُود(واقعه/30) همین است. پائین آن انواع میوه ها و طعام چیده شده برای اهل بهشت. چیزهایی که در دنیا دیده و شنیده نشده هر چه از آن میوه ها چیده شود فوراً بجایش روئیده می شود و زیر آن درخت چهار نهر جاریست؛ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِن‏(محمد/15)، مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُه‏(محمد/15)، مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِین ‏(محمد/15) و مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى‏ (محمد/15)»[10]

بر اساس روایات درخت طوبی یکی از چند چیزی است که ذات باریتعالی با دست قدرت خویش آن را خلق نموده است. چنانچه ابن عربی نیز بر اساس روایت نبوی به آن تصریح کرده:

در خبر است که خداوند عز و جل جنت عدن را با دستش خلق نمود، و تورات را با دستش نوشت، و درخت طوبی را با دستش غرس نمود، و انسان را با دستش خلق فرمود ‏[11]

محی الدین ابن عربی در فتوحات در مورد درخت طوبی همچنین آورده است:

و اعلم أن شجرة طوبى لجمیع شجر الجنات کآدم لما ظهر منه من البنین فإن الله لما غرسها بیده و سواها نفخ فیها من روحه و کما فعل فی مریم نفخ فیها من روحه فکان عیسى یحیی الموتى و یبرئ الأکمه و الأبرص فشرف آدم بالیدین و نفخ الروح فیه فأورثه نفخ الروح فیه علم الأسماء لکونه مخلوقا بالیدین فبالمجموع نال الأمر و کانت له الخلافة و الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا و تولى الحق غرس شجرة طوبى بیده و نفخ الروح فیها زینها بثمر الحلی و الحلل الذین فیهما زینة للابسهما فنحن أرضها فإن الله جعل ما عَلَى الْأَرْضِ زِینَةً لَها و أعطت فی ثمر الجنة کله من حقیقتها عین ما هی علیه کما أعطت النواة النخلة و ما تحمله مع النوى الذی فی ثمرها و کل من تولاه الحق بنفسه من وجهه الخاص بأمر ما من الأمور فإن له شفوفا و میزة على من لیس له هذا الاختصاص و لا هذا التوجه وَ الله یَقُولُ الْحَقَّ وَ هُوَ یَهْدِی السَّبِیل‏[12]

هشام پسر جعفر از حماد از عبدالله پسر سلیمان که مردی کتابخوان بود، نقل کرد که گفت در انجیل خواندم: .... عیسی گفت: ای پرودگار، طوبی چیست؟ گفت: درختی است در بهشت که من آن را کاشته ام و او بر همه بهشت سایه خواهد افکند، ریشه اش از رضوان است و آبش از تسنیم که مانند کافور خنک است و مزه زنجبیل دارد . هر کس از آن بنوشد هرگز تشنه نمی گردد.[13]

هر نهالی جهانی از معنی              هر گیاهی جهانی از طوبی[14]

در عیون اخبار رضا روایت است:

 از امام رضا در مورد درختی که از آن آدم و حوا خوردند پرسیده شد؟ و اینکه مردم در آن اختلاف کرده اند . برخی گویند درخت گندم بود، برخی گویند انگور بود، و برخی گویند درخت حسد بود. پس امام فرمود: تمام اینها درست است.

گفتم: اما این موارد دلیل بر متفاوت بودن آن درخت است؟

حضرت فرمود:  ای اباصلت، درخت بهشتی   انواع مختلف میئوه جات را بار می گیرد. مثلاً درخت گندم است اما انگور دارد و مانند درختان دنیوی نیستند..[15]

 در برخی روایات رسیده است که درخت طوبی همان درخت سدر  قرآن است. باید دانست که مراد از درخت سدر یا درخت طوبی همانست که در اساطیر باستانی درخت کیهانی  نامیده می شود.

گرچه بسیار است در جنت درخت           هشت جنت دیده ام طوبی یکی است[16]